آشنایی با اصطلاحات مجلس شورای اسلامی

نشان تجارت - مریم آیتی: مجلس شورای اسلامی ایران از ۷ خرداد ۱۳۵۹، کارش را شروع کرد. انتخابات مجلس در کشورمان هر چهار سال یک بار برگزار می‌شود و تا امروز، ۱۱ دوره از سابقه مجلس می‌گذرد. البته پیش از انقلاب ۵۷ در ایران ۲۴ دوره مجلس برگزار شده که به نام «مجلس شورای ملی» شناخته می‌شود. در مجلس، اصطلاحاتی به کار می‌رود که گاهی در رسانه‌ها به آن پرداخته می‌شود. از این‌رو، می‌خواهیم شما را با معانی این اصطلاحات، آشنا کنیم.

لایحه

مصوبه‌ای است که از طرف دولت پس از گذراندن مراحل قانونی برای تصویب و تبدیل به قانون به مجلس ارائه می‌شود که ممکن است چند منشاء داشته باشد: دولت، قوه قضاییه یا شورای عالی استان‌ها.

طرح

 پیشنهادی است که توسط حداقل ۱۵ نفر از نمایندگان مجلس یا شورای عالی استان‌ها به مجلس ارائه می‌شود. گفتنی است لوایح و طرح‌ها بر اساس درجه اهمیت‌شان به عادی، یک فوریتی، دو فوریتی و سه فوریتی تقسیم می‌شوند.

طرح‌ها و لوایح یک فوریتی

طرح‌ها و لوایح یک فوریتی، پس از تصویب فوریت، به کمیسیون‌های اصلی و فرعی ارجاع می‌شود تا خارج از نوبت مورد بررسی و تصویب قرار بگیرد. گزارش کمیسیون درباره این طرح‌ها و لوایح، حداقل چهل و هشت ساعت قبل از موقع طرح در مجلس چاپ و بین نمایندگان توزیع می‌شود.

طرح‌ها و لوایح عادی و یک فوریتی جهت اظهارنظر کارشناسی به مرکز پژوهش‌های مجلس ارسال می‌شود. نمایندگان مردم در خانه ملت، با ارسال طرح‌ها و لوایح عادی و یک فوریتی پس از اعلام وصول به کمیسیون‌های اصلی و کمیسیون‌های فرعی و همچنین جهت اظهارنظر کارشناسی به مرکز پژوهش‌های مجلس موافقت خود را اعلام می‌کنند.

طرح‌ها و لوایح یک فوریتی یک شوری است و پس از وصول گزارش کمیسیون، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد و یک نوبت درباره آن شور به عمل می‌آید. بدین ترتیب که ابتدا نسبت به اصل و سپس در باب ماده واحده یا هر یک از مواد، مذاکره و اخذ رای می‌شود.

طرح‌ها و لوایح دو فوریتی

پس از تصویب فوریت حداکثر ظرف مدت شش ساعت چاپ و توزیع می‌شوند، حداکثر چهل و هشت ساعت پس از چاپ و توزیع در دستور کار جلسه مجلس قرار می‌گیرند.

طرح‌ها و لوایح سه فوریتی

طرح‌ها و لوایح سه فوریتی، پس از تصویب فوریت بلافاصله در همان جلسه در دستور مجلس قرار می‌گیرد.  

کمیسیون

کمیسیون در لغت به معنای انجمن، کمیته و… است. در مجلس شورای اسلامی زمانی که بخواهند یک طرح یا لایحه جدید را مطرح کنند، گروهی از نمایندگان برای بررسی تخصصی و دقیق این لایحه، کمیسیون تشکیل می‌دهند. این کمیسیون باید قبل از اعلام طرح و لایحه در صحن علنی مجلس انجام شود و هنگام اعلام در مجلس از نظر نمایندگان عضو آن، پرسیده و اعلام شود.

هر نماینده به جز رییس مجلس، ملزم است عضویت یکی از کمیسیون‌های دائمی را که برای آن انتخاب و تعیین می‌شود، بپذیرد و در صورت تمایل می‌تواند در کمیسیون‌های دیگر مجلس با حق اظهار نظر و بدون حق رای شرکت کند. گفتنی است هر ماه گزارش کار‌های کمیسیون‌ها به هیات رییسه مجلس داده می‌شود تا از طریق تکثیر و نصب در تابلو به اطلاع نمایندگان برسد.

انواع کمیسیون

به طور کلی کمیسیون‌های مجلس شورای اسلامی در دو دسته خاص و تخصصی تشکیل می‌شوند.  

کمیسیون‌های خاص

کمیسیون‌های خاص برای موضوعاتی از قبیل تحقیق، تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس و کمیسیون اصل نودم (نود) قانون اساسی تشکیل می‌شود.

کمیسیون‌های تخصصی

گروه‌هایی از نمایندگان هستند که با هدف بررسی تخصصی طرح‌ها و لوایح مطرح شده در مجلس ایران تشکیل می‌شوند. کمیسیون‌های تخصصی هم برای موضوعاتی از قبیل کمیسیون آموزش و تحقیقات، کمیسیون اجتماعی، کمیسیون اقتصادی، کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی، کمیسیون انرژی، کمیسیون برنامه بودجه و محاسبات، کمیسیون بهداشت و درمان، کمیسیون صنایع و معادن، کمیسیون عمران، کمیسیون فرهنگی، کمیسیون قضایی و حقوقی، کمیسیون کشاورزی آب و منابع طبیعی تشکیل می‌شود.

فراکسیون

به مجموعه افراد همفکر و هم‌عقیده که دارای تشابهات زیادی در زمینه‌های مختلف فکری و عملی هستند، اطلاق می‌شود. دسته‌هایی از نمایندگان که با گرد هم آمدن، یک مجموعه سیاسی همفکر تشکیل می‌دهند که خواستار پیشبرد تشکیلاتی برنامه‌های خود در مجلس هستند. نمایندگان جهت پیگیری و رسیدگی بهتر به اهداف تخصصی خود در حوزه‌های مختلف به تشکیل فراکسیون‌ها روی می‌آورند. اسامی برخی فراکسیون‌های مجلس در ادوار مختلف به این شرح هستند:

اصول‌گرایان

فراکسیون انقلاب اسلامی

فراکسیون رهروان ولایت

فراکسیون اصولگرایان

فراکسیون ائتلاف حزب‌الله

فراکسیون پیشرفت و عدالت

فراکسیون زنان

فراکسیون وفاق و کارآمدی

فراکسیون اصولگرایان تحول خواه

فراکسیون جبهه پایداری

فراکسیون جبهه دوم خرداد

فراکسیون امید

فراکسیون مستقلین

فراکسیون توازن

فراکسیون اهل سنت

فراکسیون مستقل‌ها

فراکسیون‌های قومی 

تضاد با قانون اساسی

فراکسیون مناطق ترک نشین

فراکسیون مناطق کُردنشین

فراکسیون فراجناحی‌ها

فراکسیون نهضت آزادی ایران

تفاوت کمیسیون و فراکسیون 

کمیسیون برای بررسی طرح‌های و لوایح مجلس تشکیل می‌شود و نمایندگانی که در خصوص یک طرح تخصص دارند، نظرات خود را اعلام و آن را از دید تخصصی بررسی می‌کنند؛ اما فراکسیون در انواع زمینه‌های مختلف تشکیل می‌شود و نمایندگانی که عضو آن می‌شوند خواستار پیشبرد طرح یا لایحه خود هستند.

آیین‌نامه داخلی مجلس 

به مجموعه مقرراتی گفته می‌شود که چهارچوب فعالیت‌های مجلس شورای اسلامی را تعیین کرده است. این آیین نامه توسط نمایندگان دوره اول مجلس شورای اسلامی تدوین شد و در دوره‌های بعدی اصلاحاتی در آن صورت گرفت.

هر نماینده می‌تواند در پنج فراکسیون مختلف عضو شود، اما نمایندگان می‌توانند در کمیسیون‌ها شرکت کنند و نظرات خود را مطرح کنند. فراکسیون‌ها راهگشای مسائل و مشکلات نیستند و برای حل مشکلات کمیسیون‌های تخصصی تشکیل می‌شود. در فراکسیون‌ها محدودیت اعضا وجود ندارد، اما برای کمیسیون‌ها محدودیت وجود دارد و معمولاً حداکثر ۲۱ عضو دارند.

اصطلاح دو دو – چهار چهار

«دو دو» و «چهارچهار» اصطلاحی است که نمایندگان مجلس شورای اسلامی در هنگام مخالفت یا موافقت خود با نطق، طرح، لایحه و یا هر مسئله دیگری که در صحن علنی مجلس جریان دارد، از آن استفاده می‌کنند.

رای «دو» هنگام بررسی طرح‌ها و لوایح و در مجموع در هنگام رای‌گیری از نمایندگان به معنی مخالفت محسوب می‌شود، عدد چهار نیز موافقت را نشان می‌دهد که همین اعداد بابی برای بیان مخالفت یا موافقت با موضوعی را باز کرد. برخی وکلای ملت معتقد هستند که «دو دو» و «چهارچهار» به نوعی برهم زدن آرامش مجلس است.

طرح سوال 

از دیگر موارد نظارت نمایندگان، طرح سوال است. سوال معمولاً در قبال ابهاماتی که برای نمایندگان مجلس ایجاد شده، مطرح می‌شود که آنان با دعوت از وزرا یا رییس جمهور با طرح سوال ابهامات را از بین می‌برند و اگر هم نماینده سوال‌کننده از وزیر قانع نشود، پس از رای‌گیری در مجلس و در صوت رای اکثریت به قانع‌نشدن نمایندگان، وزیر کارت زرد دریافت می‌کند.

استیضاح

استیضاح رییس جمهور یا هیئت وزیران نیز سومین شیوه نظارت نمایندگان می‌باشد و استیضاح زمانی قابل طرح است که امضای حداقل ۱۰ نفر از نمایندگان آن را تایید کرده باشد. گفتنی است شورای نگهبان نیز از نهاد‌هایی است که به امر نظارت می‌پردازد و شیوه‌های مختلفی را در این خصوص به دست گرفته است.

آبستراکسیون یا فیلی باستر

به وضعیتی گفته می‌شود که تعدادی از نمایندگان که مخالف طرح موضوعی در مجلس هستند با خروج از صحن علنی، مجلس را از رسمیت می‌اندازند. در این حالت تعداد نمایندگان حاضر در صحن علنی از تعدادی که برای رسمیت یافتن جلسه لازم است، کمتر می‌باشد  و عملاً مجلس نمی‌تواند به فعالیت خود ادامه دهد.

تحقیق و تفحص

هرگاه نماینده‌ای براساس اصل هفتاد و ششم قانون اساسی تشخیص دهد که در مورد عملکرد سازمان یا دستگاهی -به استثنای دستگاه‌هایی که زیر نظر مستقیم مقام معظم رهبری، مجلس خبرگان رهبری و شورای نگهبان هستند- بررسی انجام گیرد، درخواستی مبنی بر تحقیق و تفحص از آن سازمان یا دستگاه از طریق هیات رییسه مجلس به کمیسیونی که امر مزبور در تخصص آن است، تقدیم می‌کند. کمیسیون پس از بررسی، نظر خود را مبنی بر تصویب یا رد درخواست تحقیق و تفحص به مجلس گزارش می‌دهد. در صورت تصویب مجلس، انجام تحقیق و تفحص به همان کمیسیون محول می‌شود. اصل هفتاد و ششم قانون اساسی می‌گوید مجلس شورای اسلامی حق تحقیق و تفحص در تمام امور کشور را دارد.

لابی و لابی‌من

واژه انگلیسی Lobby به معنای سرسرا و راهرو است. در اصطلاح به مکان‌هایی گفته می‌شود که در حاشیه پارلمان‌ها برخی نمایندگان یا افراد صاحب‌نفوذ برای تاثیرگذاری در امر قانونگذاری با نمایندگان مجلس به گفتگو می‌پردازند. معمولا به کسانی که برای اثرگذاری با دیگران جلسه می‌گذارند یا نفوذ زیادی روی سایر نمایندگان دارند، «لابی‌من» خوانده می‌شوند.

منبع: رویداد۲۴